sábado, 16 de febrero de 2013


             Lendo na pedra: caneciños románicos 
da igrexa de Meaño

Hoxe achegámonos a arte rural meañesa a través dunha das tres igrexas románicas que alberga o municipio e que son as de Simes, Lores e esta de San Xoán Bautista de Meaño. Esta igrexa conserva no exterior unha extraordinaria colección de pezas debaixo dos aleiros que se coñecen co nome de caneciños e que é das mellor conservadas da provincia de Pontevedra. É razón de por que  algunha xente que nos visita se para neste adro. 
Digno de ver... e de redescubrir.      

          
Igrexa románica de San Xoán Bautis de Meaño


                Son moitos os que pasan por diante da igrexa de Meaño sin reparar apenas nela. É desos pequenos tesouros que adoitan pasar desapercibidos. Sin embargo, para os ávidos da arte rural en Galicia a visita a esta igrexa é case que unha obriga. Trátase dun pequeno templo románico, cuxa parte primitiva, que é a absida rectangular (cabeceira), data probablemente do século XI. Non obstante, a nave resposta a unha ampliación posterior que se acometeu, segundo o estudioso do románico rural galego Hipólito de Sá Bravo, no século XVII. Certo que nos “libros de fábrica” do arquivo parroquial, que se remontan ao ano 1625, non se refrexa obra alguna dese calado.
            Pero o extraordinario desta igrexa é que conserva unha das coleccións de caneciños románicos máis impresionantes da provincia, tanto pola súa riqueza figurativa como polo seu excepcional estado de conservación. Probablemente proceden da igrexa primitiva. Trátase dun total de 22 pezas situadas baixo os aleiros da nave en número de 11 a cada lado. As súas tallas son tan diversas como atraíntes, podéndose apreciar dende os modillóns de rollos decorativos, propios da arte hispanovisigoda, ata figuras humanas e de animais, en ocasións nas posicións máis grotestas e inverosímiles.



Caneciños baixo o aleiro na lateral sur da igrexa


            Todas elas encerran un mundo cheo de simbolismos, tan presente na arte románica, onde nada era gratuito. Estas pezas convértense nun xeito extrarracional de transcribir unha visión instintiva, unha lembranza da vida superior, evocando innumerables estados anímicos, virtudes a adquirir, vicios a combatir. Son unha canle para poder pasar da materia ao espíritu, pezas anónimas que non refrexan sentimentos pasaxeiros do tallista nin a sua fantasía persoal, senón un desexo de transmiti-la Sabiduría, o Coñecemento.


            Así podemos contemplar entre estos caneciños cabezas de boi, unhas grandes fauces, un home masturbándose, unha figura humana que pretende acadar os seus excrementos, figuras femeninas desnudas en posturas eróticas... Toda unha variedade de formas en alusión á contemplación ou impetuosidade do poder creador (cabeza de boi), necesidade de liberarse do pecado (simbolizado pola fauces), ou ás baixas paixóns terrenais, luxuria e erotismo (masturbación, defecación, desnudez...). Estamos diante dun xeito distinto de linguaxe da pedra que se dirixe ao noso insconsciente para convidar á meditación, ao ser interior de cada quen.

            Unha das teorías máis extendidas da razón destos caneciños das igrexas románicas defende que estaban concebidas para ser contempladas antes de entrar no templo, para que deste xeito cada quen poidera facer un “exame de conciencia” das suas baixas paixóns, dos seus pecados, e purificarse antes de acceder ao interior sagrado. Esta contemplación debía facerse desde unha actitude de recollemento para facilitar a conexión co simbolismo que encerra cada peza en sí.


Home masturbándose
Defecación
Erotismo feminino
                                        

Caebeza de boi
Torsión e dor
Grotesto

                   
             A igrexa complétase no interior cun retablo barroco, restaurado nos anos 90 do s. XX, e que se apoiaba nun vello altar que databa do 1714, segundo figura nos libros de fábrica do arquivo parroquial, rexistro onde eran anotados de xeito puntual tódolos gastos que se producían na igrexa. A templo coñeceu unha renovación recente, nos anos 70 do século XX, e así perdeuse aquela vella tribuna feita no ano 1726, cando por aquel entonces “doce reales llevaron los serradores por serrar las entretablas (...) para componer la tribuna de la iglesia”, segundo consta nos libros de fábrica a 15 de maio dese ano 1726.
            Cada igrexa rural agacha a súa propia pequena historia. Algunhas, como acabamos de ver, albergan pezas tan curiosas como sorprendentes. Achegarse a elas pode resultar apaixoante. Agardo que este artigo contribua a ese encontro. Meaño bríndache unha ocasión. Date un instante, párate.

....................................................................

P.D.: FOTO DENUNCIA: ¿Ata cando manterá esta igrexa o impacto visual do alumeado colocado no seu día para iluminar a fachada?

Imaxe tomada ao lado das escaleiras de acceso á igrexa. A sua instalación foi contratada no seu día polo concello de Meaño
   

     





viernes, 8 de febrero de 2013


Estamos en tempo de Entroido. O concello de Meaño ten pouca tradición nesta festa: choqueiros cando eramos críos, hoxe algún festival, un concurso solto… pouco máis. Pero fai 22 anos anos a asociación GAM quíxolle dar impulso e creou a única comparsa que se lembra en Meaño. Foi unha experiencia efímera que durou só tres anos (1991, 1992 e 1993). Estaba integrada por unha trintena de voces acompañadas de músicos que a xeito de charanga animaron as plazas e barrios coa sua música e con aquelas ácidas “historias de Entroido”. Cada ano a historia tiña tres capítulos: un adicado ós curas, outro os asuntiños municipais e un terceiro á política nacional e internacional.


Ainda que se venderon moitas destas historias -imprimíanse más de 2.000- seguro que case ninguén as conserva hoxe. Outros máis novos nin oíron falar delas. Por iso, desde este ventanuco queremos ofrecer unha mirada retrospectiva daqueles tres anos de comparsa "Os GAMtores de Hispalis" cunha escolma das mellores estrofas centradas nos asuntos municipais e nos curas daquela.


Historias de Entroido de "Os GAMtores de Híspalis", a única comparse que houbo en Meaño


Comparsa do 91
Neste ano o concello aínda estaba presidido por German Rodiño pero en maio íanse celebrar as eleccións. A elas concorría por primera vez Jorge Domínguez, funcionario entonces no propio concello. A comparsa meañesa cantabao así:

Estanse xa preparando
as eleccións que hai en maio
pa entrar un novo alcalde
manda-lo vello ó carallo.

Preséntase un escribinte
que foi posto por Germán
agora vai para alcalde
xa lle chaman “O Caimán”


Asuntiños daquel ano: o concello mercara facía meses un camión para a recollida de lixo pero non puxera en marcha o servizo porque careciamos de verqueedoiro, instaláranse as decantadoras para diluir restos sólidos das augas residuais das vivenda que ía parar ó río, viñamos de ter por primeira vez alumbrado de nadal, na comisión de festas queixábanse dos poucos cartos que daba a xente… Así o vía a comparsa:

O asunto máis cachondo
é o da depuradora
métenlle merda pa dentro
e botaa toda pa fóra.

No axuntamento de Meaño
temos camión de basura
pero como non hai onde botala
cada un aguanta da súa.

Xa na parroquias tivemos
en Navidade alumbrado;
que se deixen de parvadas
¡queremos de alcalde a Dorado!

En Meaño queren festas
pero a xente non da
cando lle van a pedir
dinlles: “apunta e xa está”.


E que se dicía dos curas en 1991? Semella que algúns criticaran desde o púlpito a falta de fillos no matrimonio por mor dos métodos anticonceptivos. O asuntiño tratouno tamén a comparsa:

Xa os curas protestaron
que agora non hai meniños
por iso eles no queren
que anden con tapadillos.

Xa sabedes rapaciños
nada de buzo ó pochiño,
sin buzo sabe millor
e da moito máis gustiño.



Comparsa do 92
Jorge Domínguez gañara as eleccións de maio de 1991. No Entroido do 92 a comparsa meañesa burlábase lembrando aquel día de festa para uns -hai quen quería celebralo con bombas de palenque- e mágoa para outros:

Aquel día das eleccións
Meaño foi un formigueiro
uns berraban por botar fogos
outros tiraron co carneiro.


Tamén se facía balance do primeiro ano de goberno de Domínguez: o seu cambio de postura ante o trazado da vía rápida do Salnés que obrigaba a elevar a ponte de Pereiras, a remodelación da Praza da Feira que incluía uunha fonte moi peculiar, o conflito que o GAM tivera co concello ao negarlle éste autorización para servir un tentempé ós atletas na Praza da Feira ó remate da carreira de Meaño… Todo isto se refrexaba naquela historia:

Di o alcalde que da autovía
hai que aproveitarse agora
               e antes quería tirarse
con nós diante da paleadora.

               Mira que fixo unha praza
que manda moito carallo
para que poidan poñerlle
a estatua del a cabalo

Puxéronlle unha fontiña
hai que ver que ben quedou
botou auga naquel día
e despois nunca máis mexou

Non nos deixaron a praza
pa o viño o día da Carreira
só falta que agora en Meaño
non poida cajar quen queira.


E máis ainda, a comparsa do GAM xa profetizaba xa daquea o futuro da formación política de Indepentes de Meaño cando cantaba:

Parecen moi independentes
pero véselles a xogada
para os próximas vanche
polo partido de Fraga.


E os curas? O de Dena, José Soneira, viña de romper unha perna e andaba con muleta, finara o cura de Xil, lembrábanse do de Covas, e tamén do de Simes, que xa exercía en Lores, e tivo que facerse cargo de Xil como terceira parroquia, co que tiña as festas de San Blas, San Benito e a Virxe das Angustias, tres dos santos que máis recadan en esmolas no municipio.  A todo isto cantaba a comparsa:

Agora non hai cantores
porque Dena usa bastóns
Simes estache moi ronco
e Xil deixounos sin sermóns.

Para alá de Xil hai outro
que ese é un bo chispeiro
porque cando vai de copas
tómache Carlos III

Disque o cura de Simes
coas Angustias xa non dorme
non se quita da cabeza
que el parece Mario Conde.



Comparsa do 93
Aquel ano de novo a voltas coa ponte alta de Pereiras sobre a vía rápida:

En Pereiras na autovía
fixeron unha gran ponte
pa cagar dalí en baixo
e non ir cagar ó monte.

Os veciños protestaban
que era moi alta a cagada
e o alcalde ría pa dentro:
“eu total boto a mexada”.



E seguen os letristas a prededir a fichaxe de Jorge Domínguez polo Partido Popular, ademais de criticar a teima do novo goberno de pintar de verde -ou con franxa verde- toda obra municipal que se facía:

Debe usted señor alcalde
querer cambiarche bando
que en penitencia pa Fraga
xa vai a Santiago andando.

Si vai a polo xubileo
e en vez de gáñalo  o perde
non se lle ocurra pintarlle
o cabalo ó apóstolo de verde.


E tamén a pouca opinión dos concelleiros e a chegada da policía local a Meaño o que mereceu unha ollada moi particular visión das mulleres:

Algúns concellais que temos
parecen titiriteiros
bailan cando empeza o xefe
a tocárllelo o pandeiro.
                              
Con esta lei do carallo
parece un cachondeo
puxeron dous municipais
e ningún é do concello.

Xa os miraron as mulleres
e botaron unha ollada:
“a verdade é que ningún
a ten moi axeitada”.



E, para rematar, una escolma dos asuntos dos curas e de anécdotas en igrexas durante aquel curso:

O de Dena é moi listo
non ten un pelo de parvo
tódolos que tiña antes
caíronlle e quedou calvo.

Quitáronlle a tragaperras
que había no mesón
o de Simes entra sólo
para escoitar o acordeón

“Eu son che o mellor cura”
dixo o de Simes en San Blas
e contan que ata o santo
foi e ríuse por detrás.

Aquel domingo na misa
¡Maruxa que despelote!
caíronche as bragas a plomo
casi che ven o bigote.

















viernes, 1 de febrero de 2013

Meañeses polo mundo (I): o Sahara


O conflito do Sahara é unha das asignaturas pendentes da ONU e da diplomacia internacional. Tras da retirada española en 1976 o territorio do Sahara foi repartido entre Marrocos e Mauritania, mentras o Frente Polisario clamaba por un estado independente. Os enfrontamentos con esta organización fixeron que Mauritania acabara renunciado a sua parte en 1979. Sin embargo, a loita proseguíu con Marrrocos que non estaba disposto a ceder a sua parte (2/3 da antiga colonia española) moi preciada pora riqueza do subsolo, sobre todo en fosfatos. Finalmente en 1988 acordouse un alto o lume en base e un plan de paz da ONU para a zona que contemplaba un referendo que nunca chegou a celebrarse. Hoxe un muro de 2.900 kms de lonxitude e 2 metros da altura, con campos minados preto, e vixiado por 100.000 soldados marroquís separa ambas zonas. A maioría do pobo saharaui desprazado vive hoxe en campamentos de refuxiados no medio de deserto, sobre todo dentro de Alxeria. O noso protagonista ven de estar nesos campamentos estos días.


Basilio Camiña Ucha
Voluntario repatriado desde el Sahara

Basilio Camiña Ucha tiene 26 años y vive en Simes. Completó estudios de grado superior de conservatorio en A Coruña en la disciplina de trombón, instrumento en el que se inició en la banda de Meaño, formación ésta en la que estuvo doce años. A ello añadió luego una carrera de magisterio y, ante la falta de trabajo, se enroló como voluntario, primero en Marruecos, luego en el Sahara. Este año había comenzado a desarrollar su labor de profesor como voluntario en un campo de refugiados saharaui cuando el Frente Polisario, ante el conflicto en Mali y Argelia, decidió repatriarlo junto a un grupo de quince personas más que prestaban su servicio en la zona. Hoy es uno más por la causa y acude a cuante marcha se convoca en defensa del pueblo saharaui.

“UN PROFESOR EN EL SAHARA GANA UNOS 100 EUROS AL TRIMESTRE”

Basilio Camiña en su domicilio de Simes 

    -      ¿Cómo se decide a hacerse voluntario?
   -       Quizá fue por la necesidad de sentirme útil ahora que no hay trabajo con la crisis.
    -       ¿Y le llamó África?
   -      Sí, todo surgió a raíz de moverme por Internet y contactar con la ONG “Felicidad sin Fronteras” que tenía proyectos en Marruecos. De su mano surgió la posibilidad de irme a Marruecos, en concreto a la ciudad de Azrau en pleno Atlas, a unas dos horas de Fez. Allí estuve como voluntario un mes, julio de 2012, trabajando en un campamento de actividades, con 80 niños de entre 6 y 13 años. Allí, junto a una veintena de voluntarios, organizábamos juegos, poníamos luego la mesa porque comían allí, recogíamos, lavábamos los platos…
    -       Y después le llegó la llamada del Sahara.
   -       Sí, lo del Sahara me llegó por otra ONG, “Profesores en el Sahara”. Necesitaban de maestros y me seleccionaron como profesor de música. Fui destinado junto con cuatro voluntarios más al poblado de Smara situado en el campo de refugiados de Tinduf. Llegamos el 12 de enero. Allí vivía acogido por una familia. Comencé a dar clases en un colegio a chavales entre 12 y 17 años, lo que sería la aquí la ESO, todos ellos muy agradecidos y participativos. Manejaban el español porque quien más o quien menos había estado cuatro o cinco veces en España gracias a los programas de acogida en vacaciones. Además en los colegios se estudia el español como asignatura.
-       Pero la experiencia resultó breve ¿no?
-        Sí, esta semana el Frente Polisario nos repatrió a raíz del temor por el conflicto entre Mali y Argelia.
-       ¿Había peligro en la zona?
-       No, nada, los hechos estaban ocurriendo muy lejos de donde estábamos nosotros, fue para prevenir. La preocupación del Frente Polisario por nosotros se extremó un par de días antes de volver: se interesaban más porque no estuvieras sólo, venían por la noche a casa para ver que estabas bien… Saben que cualquier hecho negativo con nosotros en seguida lo explota Marruecos para denostar al Frente Polisario.
-       ¿Cómo resultó la salida?
-       Sin problemas, pero eso sí, nuestro traslado se hizo con muchas medidas de seguridad, mucho control militar y eso, mas no pasó absolutamente nada.  Lo que no quieren allí es problema alguno con la seguridad del voluntariado, y dado que se habla de células de Al-Qaida, secuestros y demás entendieron que lo mejor era repatriarnos por una cuestión seguridad.

Las jaimas y la casas de adobe jalonan el campamento de refugiados de Smara. Foto: Basilio Ucha
-       ¿Cómo se lo comunican?
-       Fue de repente. Me dijeron que lo mejor era irse, me dieron dos horas para hacer las maletas y despedirme de la familia que me tenía acogido. Me trasladaron junto con los demás a Rabuni. Éramos diez españoles, dos alemanes, un italiano y un canadiense. Y de ahí a Madrid.
-       ¿Apenado por el regreso?
-       Mucho, porque lo peor es lo que la gente de allí se pierde. Si los alumnos se quedan sin profesores tienen que volver a sus casas, se vino con nosotros una fisioterapeuta que trabajaba con personas discapacitadas… Donde yo estaba tan sólo se quedaron tres o cuatro médicos de la cruz roja.
-       ¿Piensa volver?
-       En cuanto pueda. De hecho ya nos dijeron que nos van a facilitar el visado para el próximo curso y estoy ilusionado con poder volver porque quedé prendado de todo aquello. 
-       ¿Qué se encontró en el Sahara?
-       Me encontré a un pueblo que vive en campos de refugiados en medio del desierto, hospitalario, muy familiar, con gente tremendamente agradecida y amable que se desvive para que estés bien. Las casas de adobe, las jaimas, el desierto pedregoso que no deja crecer nada. El 70 por ciento de la gente son mujeres y niños porque los hombres se van a trabajar a Argelia, Mauritania o España para enviarles dinero.

Nuestro protagonista con la familia que lo acogió.
             - ¿Y el agua?
      -  Se la traen en camiones desde Argelia. Aquello es puro desierto, no hay agricultura, no crece nada. Tan sólo algunas cabras que se alimentan no de hierba sino de las sobras de la comida.
     - ¿De qué vive la gente en esos  campos de   refugiados?
         - De la aportación internacional. He visto como Acnur les entrega harina, azúcar, arroz, aceite de oliva… y hay otras ONG trabajando en la zona.
               - ¿Cómo es el día a día?
             - La gente se pasa día bebiendo té. No hay bares, ni cines… para los jóvenes el ocio se limita para a algún centro con voluntarios. Consiguen algo de luz eléctrica gracias a unas pequeñas placas solares que conectan a la batería de un coche. Ello les para encender un par de bombillas en casa por la noche durante una ó dos horas, más el televisor, que está llegando a los hogares, una hora y media, a lo sumo dos. Excepto el vecino que teníamos al lado que se acababa de casar y le regalaron un placa solar grande, ese tenía luz todo lo que quería.
    - ¿Y la comida?
  - Bien, se come sobre todo carne de cabra y camello, pollo poco porque es caro. En realidad allí todo resulta caro porque llega de muy lejos. Y la gente gana muy poco. Un profesor en el Sahara gana unos 100 euros al trimestre.
    - ¿El ocio?
  - Muy poco, algún centro de juventud para los jóvenes atendido por voluntarios y esas pocas hora de televisión. Allí no hay bares porque no beben alcohol. 
 - Podía mantener contacto asiduo con la    familia en Simes?
  - Sí, llamaba cada tres días. Y es que allí hay móviles y llamar es barato. Móviles, coca-cola y seguidores del Barcelona, eso resultaba muy fácil de encontrar. Ah, y talleres de coches. Y es que los coches son muy viejos y transitando por el desierto se averían cada dos por tres, por eso hay tanto taller.
-       ¿Cómo asume el pueblo saharaui el estar fuera de su tierra?
-       Sueñan con volver un día y el Frente Polisario lucha por ello. Pero es una reivindicación pacífica, no son ni terroristas, ni activistas, ni independentistas como se les quiera  hacer ver por parte del gobierno marroquí. Ellos fueron expulsados de sus tierras para el interior, para el desierto, y para separarlos han construido un muro de 2.900 kms. de longitud, el segundo más grande de la tierra, vigilado hasta el extremo por Marruecos para que nadie, ni la prensa internacional, se acerque a él.

Sarahauis en el campamento de refugiados de Smara. Foto: Basilio Ucha










-     Como antigua colonia española ¿cuál es la posición de la gente saharaui con respecto a nuestro país?
-       Algunos ancianos recuerdan el tiempo en que eran colonia y te enseñan el carnet de identidad español que tenían entonces. En cuanto al conflicto te repiten que España tiene la llave para la solución y para que cambie su situación. Es por ello que muchas de sus esperanzas están puestas en nuestro país. Cuando ven allí tantos voluntarios españoles, porque somos mayoría, nos preguntan si vamos tantos porque tenemos un sentimiento de culpa por lo que le ha ocurrido al pueblo saharaui.